کم‌ خونی: راهنمای ساده ولی کامل

کم خونی یکی از شایع ترین مشکلات بالینی است که در طیف گسترده ای از بیماری ها دیده می شود، از سوءتغذیه ساده گرفته تا اختلالات ژنتیکی پیچیده. درک صحیح از انواع آنمی و مکانیسم های آن، به خصوص در آماده سازی برای آزمون هایی مانند USMLE، حیاتی است. این مقاله با زبانی تخصصی اما روان، به بررسی دقیق و بالینی انواع آنمی بر اساس شاخص حجم گلبول قرمز (MCV) و علت شناسی آن می پردازد.

آنمی چیست؟

آنمی (Anemia) به شرایطی اطلاق می شود که در آن، توانایی خون برای حمل اکسیژن به بافت ها کاهش یافته است. معمولاً این به معنای کاهش در غلظت هموگلوبین، تعداد RBC یا هماتوکریت است. معیارهای تشخیصی آنمی (بر اساس WHO):

سه مکانیسم اصلی منجر به آنمی:

1. کاهش تولید RBC
2. افزایش تخریب RBC (همولیز)
3. از دست رفتن خون (خونریزی)

طبقه بندی آنمی بر اساس MCV

Mean Corpuscular Volume (MCV) شاخصی است از اندازه متوسط گلبول قرمز، و اساس تقسیم آنمی به سه دسته اصلی:

آنمی میکروسیتیک (MCV < 80)

1. فقر آهن (Iron Deficiency Anemia)

شایع ترین نوع آنمی در سطح جهانی.
علل شایع:

• از دست دادن مزمن خون (GI bleeding، منوراژی)
• دریافت ناکافی آهن (سوء تغذیه)
• افزایش نیاز (بارداری، نوزادان)
• جذب ناکافی (بیماری سلیاک، آنتی اسید مزمن)

مراحل پیشرفت:

1. کاهش فریتین سرم (اولین تغییر)
2. افزایش TIBC
3. کاهش اشباع ترانسفرین
4. کاهش Hb و MCV

Lab findings:

• ↓ Ferritin
• ↑ TIBC
• ↓ Serum Iron
• ↑ RDW
• Hypochromic, microcytic RBCs

2. تالاسمی ها

اختلال ژنتیکی در سنتز گلوبین.
انواع:

• α-Thalassemia: کاهش یا فقدان تولید زنجیره آلفا
• β-Thalassemia: کاهش یا فقدان تولید زنجیره بتا

ویژگی بالینی:

• آنمی خفیف تا شدید
• RBC کوچک ولی تعداد بالا
• در peripheral smear: target cells, basophilic stippling

فرق مهم با فقر آهن:

• فریتین نرمال یا بالا
• RDW نرمال
• Mentzer Index < 13 در تالاسمی

3. آنمی ناشی از بیماری مزمن (در موارد خاص)

در برخی بیماری های مزمن التهابی، آنمی ممکن است کمی میکروسیتیک شود. مکانیسم: تولید ناکارآمد RBC به دلیل گیر افتادن آهن در ماکروفاژها و مهار اریتروپوئز توسط سایتوکاین ها.

4. آنمی سیدروبلاستیک

اختلال در وارد کردن آهن به هموگلوبین → تجمع آهن در میتوکندری.
علت: ژنتیکی، مسمومیت با سرب، مصرف ایزونیازید، الکل
اسمیر مغز استخوان: sideroblasts حلقوی (ring sideroblasts)

آنمی نورموسیتیک (MCV = 80–100)

1. آنمی بیماری مزمن (Anemia of Chronic Disease)

مکانیسم: سایتوکاین ها مثل IL-6 باعث افزایش هپسیدین → کاهش جذب آهن و حبس آن در سلول ها.
Lab:

• ↓ Serum Iron
• ↓ TIBC
• ↑ Ferritin (acute phase reactant)

2. خون ریزی حاد

در مراحل اولیه، MCV نرمال می ماند؛ چون RBCهای موجود از قبل تولید شده اند.

3. آنمی آپلاستیک

اختلال در مغز استخوان → کاهش تولید همه سلول های خونی (Pancytopenia)

علت ها:

• داروها (کلرامفنیکل)
• ویروس ها (Parvovirus B19)
• خودایمنی

4. همولیز (Intravascular / Extravascular)

علائم کلیدی:

• افزایش لاکتات دهیدروژناز (LDH)
• کاهش هاپتوگلوبین
• افزایش بیلی روبین غیرمستقیم
• Reticulocytosis

مثال ها:

• نقص غشای RBC: Hereditary spherocytosis
• نقص آنزیمی: G6PD deficiency
• آنتی بادی علیه RBC: AIHA
• آسیب مکانیکی: Valve hemolysis, DIC, TTP

آنمی ماکروسیتیک (MCV > 100)

1. آنمی مگالوبلاستیک

کمبود ویتامین B12 یا فولات
→ اختلال در سنتز DNA
→ تقسیم سلولی مختل، ولی رشد سیتوپلاسم ادامه دارد
→ سلول بزرگ، با هسته غیرطبیعی

Lab findings:

• ↑ MCV
• هایپرسیگمنتیشن نوتروفیل ها
• Pancytopenia در موارد شدید
• ↓ B12 or Folate

علائم نورولوژیک (در B12):

• پاراستزی
• ناتوانی در تعادل
• دمیلینه شدن ستون خلفی نخاع

2. آنمی غیرمگالوبلاستیک

MCV بالا بدون اختلال هسته ای
علت ها:

• بیماری کبدی
• مصرف مزمن الکل
• کم کاری تیروئید
• سندرم های میلودیسپلاستیک

الگوریتم تشخیصی آنمی (کم خونی)

1. بررسی Hb و MCV
2. اگر ↓ MCV → تست آهن، فریتین
3. اگر نرمال → بررسی خون ریزی، همولیز، مغز استخوان
4. اگر ↑ MCV → B12/Folate، تست های کبدی، بررسی داروها

نکات تستی کم خونی برای USMLE:

• فریتین پایین + TIBC بالا = کم خونی فقر آهن
• Mentzer Index < 13 → تالاسمی
• مگالوبلاستوز + نورولوژی = B12
• B12 نرمال ولی علائم مشابه = سوء جذب یا اختلالات متابولیک
• ↑ لاکتات دهیدروژناز + ↓ هاپتوگلوبین = همولیز

جمع‌ بندی انواع کم‌ خونی

کم‌ خونی نه‌ تنها یک یافته آزمایشگاهی ساده بلکه اغلب نخستین سرنخ برای کشف بیماری‌های سیستمیک، مزمن یا ژنتیکی در بدن است. درک دقیق انواع آن، بر پایه‌ی حجم متوسط گلبول قرمز (MCV) و همچنین شناخت علت زمینه‌ای—اعم از کاهش تولید، افزایش تخریب یا از دست رفتن خون—پایه‌ی تشخیص هدفمند و درمان مؤثر آن است.

در این مقاله آموختیم که:

• کم‌ خونی میکروسیتیک معمولاً به مشکل در سنتز هموگلوبین مربوط است (فقر آهن، تالاسمی، مسمومیت با سرب).

• کم‌ خونی نورموسیتیک یا ناشی از خونریزی و همولیز است یا نتیجه‌ی اختلال عملکرد مغز استخوان.

• کم‌ خونی ماکروسیتیک بیشتر ناشی از نقص در تقسیم سلولی (مانند کمبود B12 یا فولات) یا بیماری‌های مزمن است.

برای هر پزشک یا دانشجوی پزشکی، به‌ویژه در مسیر آمادگی برای آزمون‌هایی مانند USMLE، توانایی دسته‌بندی منطقی انواع آنمی، تطابق آزمایش‌های تشخیصی با علت بیماری، و درک افتراقات ظریف بین آن‌ها یک مهارت کلیدی است.

کم‌خونی تنها یک علامت نیست؛ بلکه نشانه‌ای هوشمندانه از زبان بدن برای کشف یک اختلال عمیق‌تر است. پس با دقت به آن گوش دهید.

اگر قصد شرکت در دوره‌های آمادگی USMLE یا دریافت مشاوره اختصاصی برای مراحل اتیکس، USMLE Step 1 و سایر مراحل دارید، می‌توانید از راه‌های زیر با ما در ارتباط باشید:

• گفت‌وگوی مستقیم با پشتیبانی آنلاین سایت

• ارسال پیام از طریق پشتیبانی تلگرام

• تکمیل فرم مشاوره دوره‌ ها

 همین حالا اقدام کنید و یک گام به قبولی در USMLE نزدیک‌تر شوید!

سوالات متداول درباره کم‌ خونی (FAQ)